|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ ద్వాత్రింశస్సర్గః

తతశ్శాఖాంతరే లీనం దృష్ట్వా చలితమానసా|
వేష్టితార్జున వస్త్రం తం విద్యుత్సంఘాత పింగళమ్||1||

స||తతః శాఖాంతరేలీనం వేష్టితార్జునవస్త్రం విద్యుత్సంఘాతపింగళం తం దృష్ట్వా చలితమానసా అభవత్||

అప్పుడు వృక్షశాఖలలో లీనమైన తెల్లని వస్త్రము చరించిన ,మెఱుపుతీగలవంటి వర్ణము కల వానరుని చూచి చలించిన మనస్సు కలదాయెను.

సాదదర్శ కపిం తత్ర ప్రశ్రితం ప్రియవాదినం|
ఫుల్లశోత్కరాభాసం తప్తచామీకరేక్షణమ్||2||

స|| సా తత్ర ఫులశోత్కరాభాసం తప్తచామీకరేక్షణమ్ ప్రశ్రితం ప్రియవాదినం కపిం దదర్శ||

వికశించిన పుష్పములకాంతితో శోభిల్లుతున్న, పుడిమి బంగారపు కాంతులుగల నేత్రములతో ,ప్రియవచనములు పలుకుతున్న వినయముతో నున్న వానరుని చూచెను.

మైథిలీ చింతయామాస విస్మయం పరమం గతా|
అహో భీమ మిదం రూపం వానరస్య దురాసదమ్||3||
దుర్నిరీక్ష మితి జ్ఞాత్వా పునరేవ ముమోహ సా|
విలలాప భృశం సీతా కరుణం భయమోహితా||4||
రామరామేతి దుఃఖార్తా లక్ష్మణేతి చ భామినీ|
రురోద బహుధా సీతా మందం మందస్వరా సతీ||5||

స|| పరమం విస్మయం గతా మైథిలీ చింతయామాస| అహో వానరస్య ఇదం రూపం భీమం దురాసదమ్ దుర్నిరీక్ష్యం ఇతి జ్ఞాత్వా సీతా పునః ముమోహ ఏవ చ భృశం కరుణం విలలాప || సీతా భామినీ భయమోహితా దుఃఖార్తా రామరామేతి లక్ష్మణేతి సతీ సీతా మందం మందస్వరా బహుధా రురోద||

విస్మయము చెందిన మైథిలి అలోచించసాగెను. "అయ్యో ఈ వానరుని రూపము భయంకరముగా సమీపింప సాధ్యముకానిదిగా ఉన్నది. చూడశక్యముగానున్నది" అని తలచి మళ్ళీ కలత చెంది తీవ్రముగా విలపింపసాగెను. ఆ భామిని సీత భయపడినదై దుఃఖములో మునిగి రామా రామా అని లక్ష్మణా మెల్లగా మందస్వరముతో అనేకవిధములుగా రోదించెను.

సాతం దృష్ట్వా హరిశ్రేష్ఠం వినీతవ దుపస్థితమ్|
మైథిలీ చింతయామాస స్వప్నోఽయమితి భామినీ||6||
సా వీక్షమాణా పృథు భుగ్నవక్త్రమ్ శాఖామృగేంద్రస్య యథోక్త కారమ్|
దదర్శ పింగాధిపతే రమాత్యం వాతాత్మజం బుద్ధిమతాం వరిష్ఠమ్||7||
సా తం సమీక్ష్యైవ భృశం విసంజ్ఞా గతాసుకల్పేన బభూవ సీతా|
చిరేణ సంజ్ఞాం ప్రతిలభ్య భూయో విచింతయామాస విశాలనేత్రా||8||

స|| సా వీనీతవత్ ఉపస్థితం తం హరిశ్రేష్ఠం దృష్ట్వా మైథిలీ అయం స్వప్నః ఇతి చింతయామాస|| సా వీక్షమాణా పృథుభుగ్నవక్త్రం శాఖామృగేంద్రస్య యథోక్తారమ్ పింగాధిపతేః అమాత్యం వాతాత్మజం బుద్ధిమతాం వరిష్ఠం దదర్శ||సా తం సమీక్ష్యైవ భృశం విసంజ్ఞా గతాసుకల్పేవ బభూవ| విశాలనేత్రా చిరేణ సంజ్ఞాం ప్రతిలభ్య విచింతయామాస||

ఆ సీత వినయముగా కూర్చుని ఉన్న ఆ వానరశ్రేష్ఠుని చూచి ఇది కలయే అని అనుకొనెను. అలా పరికిస్తూ ఉన్న సీత పెద్ద ముఖము కలవాడు, వానరరాజాధిపతి ఆజ్ఞను పరిపాలించు, సుగ్రీవుని అమాత్యుడు అగు వాయునందనుడూ, బుద్ధిమంతులలో శ్రేష్ఠుడు అగు హనుమంతుని చూచెను. ఆమె అతనిని చూచిన వెంటనే మూర్ఛిల్లి , ప్రాణము పోయినదానివలె ఆయెను. విశాలనేత్రములు కల ఆ దేవి వెంటనే తేరుకొని మరల ఆలోచించసాగెను.

స్వప్నే మయాఽయం వికృతోఽద్య దృష్టః శాఖామృగః శాస్త్రగణైర్నిషిద్ధః|
స్వస్త్యస్తు రామాయ స లక్ష్మణాయ తథా పితుర్మే జనకస్య రాజ్ఞః|| 9||
స్వప్నోఽపి నాయం నహి మేఽస్తి నిద్రా శోకేన దుఃఖేన చ పీడితాయాః|
సుఖం హి మే నాస్తి యతోఽస్మి హీనా తే నేందుపూర్ణ ప్రతిమాననేన|10||

స|| అద్య మయా వికృతః శాస్త్రకారణైః నిషిద్ధః శాఖామృగః స్వప్నే దృష్టః| సలక్ష్మణాయ రామాయ తథా రాజ్ఞః మే పితుః జనకస్య స్వస్తిః అస్తు|| అయం స్వప్నః అపి న | శోకేన దుఃఖేన చ పీడితాయాః మే నిద్రా నాస్తి హి మే సుఖం నాస్తి హి యతః ఇందు పూర్ణప్రతిమానేన తేన హీనా అస్మి ||

"ఇప్పుడు నేను వికృతమైన శాస్త్రములో నిషిద్ధింపబడిన వానరుని స్వప్నములో చూచితిని. లక్ష్మణునితో కూడిన రామునకు అలాగే రాజు నా తండ్రి అగు జనకునకు శుభము అగుగాక. ఇది స్వప్నము కూడా కాదు. పూర్ణచంద్రుని బోలి ముఖముగల వానిని బాసి శోకములో దుఃఖముతో పీడింపబడుతున్న నాకు నిద్రకూడా లేదు కదా".

రామేతి రామేతి సదైవ బుద్ధ్యా
విచింత్య వాచా బ్రువతీ త మేవ|
తస్యానురూపం చ కథాం తమర్థం
ఏవం ప్రపశ్యామి తథా శృణోమి||11||
అహం తస్యాద్య మనోభవేన
సంపీడితా తద్గత సర్వభావా|
విచింతయంతీ సతతం తమేవ
తథైవ పశ్యామి తథా శృణోమి||12||
మనోరథ స్స్యాదితి చింతయామి
తథాపి బుద్ధ్యా చ వితర్కయామి|
కిం కారణం తస్య హి నాస్తి రూపమ్
సువ్యక్త రూపశ్చ వద త్యయం మామ్||13||

స|| రామేతి రామేతి సదా ఏవ బుద్ధ్యా విచింత్య తమేవ బృవంతీ తస్య అనురూపం తదర్థం కథాం ఏవ ప్రపశ్యామి తథా శ్రుణోమి || అహం తస్య మనోభవేన సంపీడితా తద్గతసర్వభావా సతతం తమేవ విచింతయంతీ తథైవ పశ్యామి తథా శ్రుణోమి ||మనోరథః స్యాత్ ఇతి చింతయామి | బుద్ధ్యా చ తథా వితర్కయామి | తస్య రూపం నాస్తి హి | అయం సువ్యక్తరూపః మామ్ వదతి కారణం కిం ||

రామా రామా అంటూ సదా అదే చింతనతో అయననే స్మరిస్తూ అందుకు అనుగుణముగా అలాంటి కధలనే వింటూ చూస్తూ ఉన్నట్లు ఉన్నాను. నేను ఆయనతో మనస్సు నిండినదై , పీడింపబడినదై , అన్నివిధములుగా అయనపై భావము కలదాననై అయనే చూస్తూ వింటూ ఉన్నాను. ఇది నామనోరథము అని అనుకుంటాను. నా మనస్సులో తర్కించుకుంటాను. కాని ఆతర్కమునకు రూపము ఉండదు కదా. కాని ఇప్పుడు ప్రత్యక్షముగా కనిపిస్తున్న రూపము మాట్లాడు చున్నది అది ఎలాగ?

నమోsస్తు వాచస్పతయే సవజ్రిణే
స్వయంభువే చైవ హుతాశనాయచ|
అనేన చోక్తం యదిదం మమాగ్రతో
వనౌకసా తచ్చ తథాస్తు నాన్యథా||14||

స|| సవజ్రిణే వాచస్పతయే స్వయంభువే చ ఏవ హూతాశనాయ చ నమః అస్తు| అనేన వనౌకసా మమ అగ్రతః యత్ ఇదం ఉక్తం తత్ తథా అస్తు| అన్యథా న||

ఇంద్రునకు నమస్కారము. బృహస్పతికి బ్రహ్మదేవునకు నమస్కారములు. నా ముందున్న ఈ వనవాసుడు చెప్పినది నిజము అగు గాక . అది అసత్యము కాకూడదు గాక|

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ద్వాత్రింశస్సర్గః||

ఈ విధముగా శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో ముప్పది రెండవ సర్గ సమాప్తము

||ఓం తత్ సత్||
||om tat sat||